Pierwowzoru późniejszego orła wojskowego niektórzy historycy (T. Jeziorowski) dopatrują się w nietypowych przedstawieniach Orła Białego z 2. połowy XVII i 1 poł. XVIII w. (np. na chorągwiach wojskowych z czasów Augusta II), gdzie Orzeł Biały dzierżył w szponach królewskie insygnia – berło, jabłko lub miecz. Król August II Mocny, wprowadzając jednolite umundurowanie wojska polskiego, w 1710 r. kazał umieścić na ozdobnych blachach czołowych kaszkietów żołnierzy z regimentu gwardii pieszej koronnej symbol orła. Był to orzeł biało emaliowany, na błękitnym tle, z berłem i jabłkiem królewskim oraz tarczą herbową Wettinów na piersi. Na blasze powyżej towarzyszył mu królewski monogram. Najstarsze zachowane w muzeach wojskowe kaszkiety z orłami z czasów saskich datuje się ok. 1730 r. Wydane 11 marca 1791 r., w dobie Sejmu Wielkiego, przepisy mundurowe wprowadziły dla wszystkich polskich żołnierzy regimentów piechoty orła blaszanego z monogramem królewskim. W okresie wojny w obronie Konstytucji 3 Maja (1792) na blachach czołowych kaszkietów żołnierzy umieszczano więc masywne, odlewane z mosiądzu orły, w stylizacji wzorowanej na rzymskiej, z królewskim monogramem na piersi (litery SAR, skrót od „Stanislaus Augustus Rex”) oraz insygniami w szponach. Zachowało się zaledwie kilka egzemplarzy orłów wojskowych z tego okresu. Orły trafiły też wtedy na sztandary wojskowe. Ich forma ewaluowała w następnych dekadach, aby ukształtować się ostatecznie w epoce wojen napoleońskich. Legiony polskie utworzone w 1797 r. we Włoszech, formalnie podlegały władzy marionetkowej Republiki Lombardzkiej i dlatego nie mogły w sposób wyraźny nawiązywać do polskiej przedrozbiorowej symboliki wojskowej. Pozostawiono im tylko polski mundur, komendę i organizację. Żołnierze Legionów nosili więc na kaszkietach francuskie kokardy z pękiem włosia zamiast orzełka. Na sztandarach wojskowych polskie orły zastąpiły teraz bardziej „poprawne politycznie” symbole republikańskie: czapka frygijska (symbol wyzwolonych niewolników w Rzymie), kogut galijski ciskający gromy czy symbol równości – narzędzie do ustalania poziomu w wieńcu laurowym. Ich dowódca, generał Jan Henryk Dąbrowski na klamrze pasa umieścił jednak wizerunek polskiej rogatej czapki i szabli z orlą rękojeścią – taką namiastkę narodowej symboliki. Polskie orły wróciły na czapki i sztandary wojskowe w Księstwie Warszawskim (1807-1815). W ostatnich latach istnienia Księstwa, ok. 1812 r., formę niemal identyczną ze współczesną uzyskał polski orzeł wojskowy, umieszczany, na wzór francuski, na płatach oraz drzewcach pułkowych chorągwi i sztandarów, żołnierskich i oficerskich klamrach pendentów, ładownicach, szabeltasach, ryngrafach, guzikach, czaprakach, pieczęciach oraz oczywiście wojskowych czapkach (m.in. okazałych ułańskich czakach). Wykonany z blachy smukły orzełek o stylizacji klasycystycznej został połączony (można powiedzieć opisowo – przysiadł) na tzw. tarczy amazonek, czyli pelcie (tarczy lekkiej piechoty greckiej), na której umieszczano numerację oddziałów. Ta forma orła wojskowego spopularyzowała się w okresie autonomicznym Królestwa Polskiego, przed wybuchem powstania listopadowego (1815-1830). Współczesny wzór polskiego orła wojskowego (1993), nawiązujący bezpośrednio do orzełka strzeleckiego (1913) i międzywojennych orłów wojskowych (1919), jest bardzo bliski swojemu pierwowzorowi sprzed 200 lat.
W okresie Księstwa Warszawskiego (1807-1815) w prawym polu dwudzielnej tarczy umieszczano, jak już wspomniałem, herb rodowy Wettinów saskich. W polu lewym widzimy polskiego Orła Białego w stylizacji klasycystycznej. Oficjalnym herbem Królestwa Polskiego tzw. Kongresowego, utworzonego w 1815 r. na kongresie wiedeńskim, był wielki dwugłowy rosyjski orzeł imperatorski, na którego piersiach na płaszczu heraldycznym, w owalnej tarczy umieszczono małego, polskiego orła. Herb ten symbolicznie dawał do zrozumienia Polakom, że kraj stał się własnością autokratycznej dynastii Romanowów i przypominał, że Polska jest zniewolona, zależna od sąsiedniego mocarstwa. Nic więc dziwnego, że podczas kolejnych powstań narodowych i demonstracji patriotycznych z zapałem zrywano z gmachów publicznych i niszczono to carskie godło, powracając do symboliki Orła Białego, zwykle w stylizacji klasycystycznej, stanisławowskiej. Po upadku powstań narodowych i utracie resztek autonomii Królestwa Polskiego władze carskie zrezygnowały z używania odrębnego herbu tej prowincji, który formalnie przetrwał do 1869 r. Polski Orzeł Biały stał się tylko jednym z wielu herbów prowincji Imperium Rosyjskiego umieszczanych na skrzydłach czarnego, dwugłowego orła rosyjskiego, obok godeł m.in.: Kazania, Astrachania, Finlandii, Gruzji, Mołdawii, Syberii, wielkich księstw kijowskiego, włodzimierskiego i nowogrodzkiego… Pierś rosyjskiego, cesarskiego orła zdobiła tarcza z postacią patrona Moskwy – św. Jerzego walczącego ze smokiem, a jego głowy i tarczę herbową wieńczyły zamknięte imperatorskie korony. Zupełnie podobną formę i przesłanie ideowe miał oficjalny herb Wielkiego Księstwa Poznańskiego z 1815 r. określany w źródłach jako „królewsko-pruski wielkoksiążęcy orzeł”. Przedstawiał on w polu srebrnym pruskiego czarnego orła (Reichsadler), na którego piersiach znajdował się, na tarczy zwieńczonej otwartą (książęcą) koroną, w polu czerwonym, srebrny orzeł polski w złotej koronie, ze złotymi łapami i czerwonym językiem. Herb ten symbolizował oczywiście, że obdarzone częściową autonomią Księstwo było integralną częścią Królestwa Prus. W praktyce władze pruskie od początku często i chętnie usuwały orła polskiego z piersi orła pruskiego na pieczęciach urzędowych, a w jego obronie występował kilkakrotnie bezskutecznie sejm prowincjonalny w Poznaniu. Pod koniec XIX w. herb ten zajmował 6 miejsce na wielkim, liczącym 51 pól herbie Królestwa Prus.
Wraz z upadkiem I Rzeczpospolitej w wyniku rozbiorów, korona na głowie Orła Białego powoli traciła swoje dawne znaczenie symboliczne. Polska straciła niepodległość, przestała być monarchią. Nie powinno więc nas dziwić, że wiele polskich środowisk politycznych – lewicowych, republikańskich i demokratycznych, w kraju i na emigracji, odrzuciło tę koronę jako symbol dawnej – królewskiej, szlacheckiej i „sarmackiej” Polski. Zastępowano ją nieraz innym nakryciem głowy o bardziej „postępowej” symbolice, np. spopularyzowaną przez rewolucję francuską czapką frygijską, albo jej polskim odpowiednikiem – czapką konfederatką zatkniętą na pice. Częściej herbowy orzeł był przedstawiany po prostu z gołą głową. Zdarzało się także w XIX w., że zamiast korony na głowie orła umieszczano krzyż (jak w Legionie Adama Mickiewicza we Włoszech w 1848 r.), wieniec laurowy lub Oko Opatrzności (na wspólnych grobach polskich emigrantów na paryskim cmentarzu Montmartre). Po burzliwej dyskusji zachowano jednak koronę na głowie Orła Białego z pieczęci Rządu Narodowego w okresie powstania listopadowego (1830-1831), choć na pierwotnym projekcie autorstwa wybitnego historyka – Joachima Lelewela jej nie było. Herb ten przedstawiał na nowożytnej francuskiej tarczy dwudzielnej w słup w polu prawym polskiego Orła Białego, zaś w polu lewym – litewską Pogoń pod wspólną koroną. Zabrakło królewskiej korony na sztandarach emigracyjnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego w Paryżu (1832), w symbolice powstania krakowskiego (1846) i wiosny ludów w Wielkopolsce (1848). XIX-wiecznego Orła Białego bez korony możemy także interpretować jako uszczerbiony herb – godło Polaków pozbawionych własnego państwa. W ciągu XIX stulecia, podczas powstań narodowych, wiosny ludów, na emigracji, pojawiały się różne, nieraz przedziwne projekty herbu Polski. Jednym z nich był projekt autorstwa przyrodnika Wojciecha Jastrzębowskiego (1831), przedstawiający: na tarczy dwudzielnej w słup w polu prawym czerwonym Orła Białego z księgą praw zawieszoną na szyi, o którą kruszy się grot kopii, trzymającego w szponach poduszone węże (co wyrażało „wrodzony narodowi polskiemu wstręt ku złemu i zapał do wytępienia nieprawości”), zaś w polu lewym, także czerwonym, jeźdźca Pogoni z gałązką oliwną zamiast miecza w uniesionej ręce, z krzyżem wiary na tarczy. Na tarczy miał napis prezentujący Polskę jako „przedmurze – tarczę Europy”. Myślę że ten opis starczy za komentarz – to kwintesencja polskiego romantycznego mesjanizmu i utopijnego pacyfizmu. Konserwatyści, np. z kręgu księcia Adama Czartoryskiego i Hotelu Lambert, nadal używali tradycyjnego Orła Białego w koronie, podobnie jak np. oddziały polskie gen. Bema walczące w okresie wiosny ludów na Węgrzech (1848). W szponach orła umieszczano wtedy chętnie np. wieńce dębowe czy laurowe. Towarzyszyły mu często tzw. panoplia (np. skrzyżowane sztandary, lufy armatnie, lance, kosy, karabiny i tzw. kotwica nadziei) albo postać Matki Boskiej częstochowskiej z Dzieciątkiem. Biżuteria patriotyczna z motywem orła stała się bardzo popularna w Królestwie Polskim w okresie wielkich demonstracji w przededniu powstania styczniowego (1861). Podczas powstania styczniowego (1863-1864) większość oddziałów zbrojnych używała symbolu ukoronowanego orła, ale zdarzały się także oddziały powstańcze pod dowództwem „czerwonych”, którym patronował „republikański” orzeł bez korony.
Bardzo charakterystyczną formę uzyskał herb umieszczony na pieczęci Rządu Narodowego w okresie powstania styczniowego, wprowadzonej dekretem z 10 maja 1863 r. W nietypowej, trójdzielnej w rosochę tarczy herbowej umieszczono trzy godła – polskiego Orła Białego, litewską Pogoń oraz ruskiego (ukraińskiego) Archanioła Michała. Tarcza ta zwieńczona była zamkniętą koroną, jednak na głowie herbowego orła korony tej nie powtórzono, wkładając mu w szpony miecz oraz krzyż. Ta symbolika powstańcza była bardzo popularna także w okresie późniejszym, powielana np. na patriotycznych kartach pocztowych, drukowanych w Galicji na pocz. XX w. Wspomniane pocztówki patriotyczne prezentowały, np. przy okazji rocznic, rozmaite historyczne stylizacje polskiego orła. Często towarzyszyła mu Pogoń i Archanioł, najważniejsze herby ziemskie, miejskie, panoplia, Matka Boska Częstochowska… Ich poziom artystyczny był zróżnicowany, nieraz wyższy od „radosnej twórczości” na tym polu z lat 1914-1919 czy 1980-1989, „krzepiły serca” narodu jęczącego pod zaborami, przypominały świetne tradycje i edukowały historycznie.
